Een man duwt een vrouw die vervolgens achterover valt en zwaar letsel oploopt. Mag de aansprakelijkheidsverzekeraar van de man dekking weigeren met een beroep op de opzetclausule? In het verzekeringsrecht is de ‘opzetclausule‘ regelmatig  een onderwerp waarover wordt gediscussieerd en geprocedeerd. Dit blijkt onder meer uit het recente arrest van het gerechtshof Den Haag.

Waar gaat de zaak over?

Een man sluit bij Aegon een aansprakelijkheidsverzekering (AVP). Tussen deze verzekerde en een buurtbewoonster ontstaat een woordenwisseling. De verzekerde geeft haar vervolgens met beide handen een duw tegen haar schouders. De buurtbewoonster (het slachtoffer) valt achterover en komt met haar achterhoofd terecht op een tuintegel. Zij heeft ernstig letsel, met aanhoudende verschijnselen zoals pijn en verminderde belastbaarheid.

De strafrechter veroordeelt verzekerde tot een taakstraf van 120 uur voor mishandeling met zwaar lichamelijk letsel tot gevolg. Van het primair ten laste gelegde opzettelijk toebrengen van zwaar lichamelijk letsel is verzekerde vrijgesproken.

Het slachtoffer stelt verzekerde aansprakelijk voor de gevolgen van de duw en het komt tot een procedure. De rechter veroordeelt verzekerde tot betaling van ruim € 90.000,–.

Verzekerde doet een beroep op de AVP maar Aegon weigert dekking vanwege de opzetclausule. Die clausule luidt:

“Niet gedekt is aansprakelijkheid:

van een verzekerde voor schade veroorzaakt door en/of voortvloeiende uit zijn/haar opzettelijk en tegen een persoon of zaak gericht wederrechtelijk handelen of nalaten.”

Tijdens de procedure tussen het slachtoffer en verzekerde, roept verzekerde Aegon op in vrijwaring, omdat Aegon volgens verzekerde ten onrechte een beroep doet op de opzetclausule.

De rechter geeft verzekerde gelijk. Aegon gaat in hoger beroep maar ook het gerechtshof Den Haag oordeelt in lijn met het ‘Shaken Baby-arrest’ van de Hoge Raad uit 2018 dat de opzetclausule in deze zaak niet opgaat. Het letsel van het slachtoffer kan vanwege de ernst daarvan naar objectieve maatstaven niet als een te verwachten of normaal gevolg van de duw door verzekerde worden beschouwd.

Het Shaken Baby-arrest

Deze uitspraak van het gerechtshof Den Haag laat zien hoe het ‘Shaken baby-arrest’ van de Hoge Raad uit 2018 zijn uitwerking heeft in de praktijk.

Het Shaken baby-arrest verraste de verzekeringsbranche omdat bleek dat de opzetclausule, waaraan door de jaren heen al herhaaldelijk was gesleuteld, toch niet bestand bleek tegen de ernst van haar consequenties. De vader die zijn eigen huilende baby zodanig heen en weer schudde dat het leidde tot hersenletsel, kreeg na het arrest van de Hoge Raad toch dekking onder zijn particuliere aansprakelijkheidsverzekering (AVP).

Uiteraard zal de vader geen opzet hebben gehad tot het veroorzaken van het ernstige letsel, maar de opzetclausule is juist zo geformuleerd dat (heel kort gezegd) alleen het handelen zelf opzettelijk moet zijn verricht, ongeacht de gevolgen van dat handelen. Volgens de strikte letter van die clausule zou dekking dus kunnen worden afgewezen (het schudden zelf was immers opzettelijk). De gevolgen daarvan waren groot aangezien de zeer aanzienlijke schade van de baby, die weliswaar moest worden vergoed door de aansprakelijke vader, uiteindelijk niet zou worden vergoed omdat de vader daartoe de middelen niet had en omdat zijn verzekering geen dekking bood.

Vermoedelijk vanwege dergelijke ernstige situaties heeft de Hoge Raad de opzetclausule willen uitleggen in een bredere context, namelijk die van de betekenis die de AVP heeft in het maatschappelijk verkeer. De Hoge Raad heeft toen geoordeeld:

“Op grond van het voorgaande is voor toepassing van de opzetclausule bij een schadevoorval uitgangspunt dat sprake moet zijn van een opzettelijke en wederrechtelijke gedraging van de verzekerde die objectief bezien gericht is op het doen ontstaan van letsel of zaakschade, en waarbij het in feite toegebrachte letsel of de zaakschade naar objectieve maatstaven als een te verwachten of normaal gevolg van de desbetreffende gedraging kan worden aangemerkt.

Betekenis van de AVP in het maatschappelijk verkeer

(…)

In het licht van de hiervoor in 3.5.8 vermelde betekenis die de AVP blijkens de Toelichting in het maatschappelijk verkeer heeft, bestaat ruimte om de opzetclausule zodanig toe te passen dat redelijke en maatschappelijk aanvaardbare resultaten worden bereikt. (…)

Gelet op hetgeen zojuist in 3.5.9 is overwogen, is er soms aanleiding om bij een schadevoorval dat op zichzelf aan de hiervoor in 3.5.7 genoemde voorwaarden voor toepassing van de opzetclausule voldoet, te oordelen dat de clausule, vanwege de bijzondere omstandigheden van het geval, naar haar strekking desondanks niet van toepassing is. De grond daarvoor kan in zodanig geval – naast de beoordelingsruimte die in de hiervoor in 3.5.7 genoemde voorwaarden ligt besloten – ook gevonden worden in het vereiste dat het moet gaan om schade “veroorzaakt door en/of voortvloeiende uit” de opzettelijke en onrechtmatige gedraging van de verzekerde. Bij de beoordeling of de schade voor de toepassing van de opzetclausule in redelijkheid aan die gedraging kan worden toegerekend, komt gewicht toe aan diverse factoren, waaronder de aard van de onrechtmatige gedraging van de verzekerde, de omstandigheden waaronder deze is verricht, de mate waarin de verzekerde een verwijt van zijn gedraging gemaakt kan worden of andere subjectieve omstandigheden aan diens zijde, en de aard en de ernst van de schadelijke gevolgen, een en ander bezien in het licht van de strekking en maatschappelijke betekenis van de AVP.”

In het Shaken Baby-arrest heeft de Hoge Raad dus nieuwe handvatten geboden om per geval te kunnen beoordelen of de desbetreffende opzetclausule al dan niet van toepassing is, waarbij ruimte bestaat om de opzetclausule zodanig toe te passen dat redelijke en maatschappelijk aanvaardbare resultaten worden bereikt. Het gevolg daarvan voor de vader in die zaak was dat hij alsnog dekking kreeg onder de AVP.

Maar het arrest heeft ook gevolgen voor andere zaken over vergelijkbare opzetclausules, zoals deze zaak over de burenruzie waarover eerst de rechtbank en nu ook het gerechtshof Den Haag zich hebben uitgelaten. Ook hier gaat het om een ernstig letsel wat waarschijnlijk niet door de verzekerde was beoogd toen hij de duw gaf. Te lezen is hoe het gerechtshof in deze zaak de handvatten, zoals aangereikt in het Shaken Baby-arrest, aangrijpt en oordeelt dat ook hier dekking dient te worden verleent onder de AVP.

Het gerechtshof komt overigens tot dezelfde eindconclusie als de rechtbank, maar vanwege een andere reden. De rechtbank oordeelde dat het letsel van het slachtoffer naar objectieve maatstaven een te verwachten gevolg van een duw achterwaarts. Om die reden oordeelde de rechtbank dat er in beginsel was voldaan aan de voorwaarden voor toepassing van de opzetclausule. Echter, vanwege de maatschappelijke functie van de dader- en slachtofferbescherming die een dergelijke verzekering beoogt te bieden, zoals ook benadrukt in het Shaken Baby-arrest, rechtvaardigden de omstandigheden van het geval volgens de rechtbank toch niet dat die opzetclausule werd toegepast.

Het gerechtshof komt daarentegen tot het oordeel dat er überhaupt niet is voldaan aan de voorwaarden voor toepassing van de opzetclausule, aangezien het letsel volgens het gerechtshof vanwege de ernst daarvan naar objectieve maatstaven niet als een te verwachten of normaal gevolg van de duw door verzekerde worden beschouwd.

Meer van dergelijke uitspraken (zoals die van het gerechtshof en van de rechtbank) zijn wellicht te verwachten, tot dat er weer een nieuwere opzetclausule in omloop is waarover wordt geprocedeerd. Immers, sinds het Shaken Baby-arrest is er een nieuwere opzetclausule in de maak en inmiddels ook gepubliceerd door het Verbond van Verzekeraars: de opzetclausule 2020.

Voorlopig zal er echter nog worden geprocedeerd over de opzetclausules van daarvoor. Daarna is het zien hoe lang de opzetclausule 2020 stand houdt, want om te spreken in de woorden van prof. mr. Van Tiggele: “Elke opzetclausule kent tot nu toe (uiteindelijk) haar meerdere…”

Volledige uitspraak en annotatie op VAST-Online

Klik hier voor de volledige uitspraak van het gerechtshof Den Haag.

Klik hier  om dit artikel te lezen als annotatie op VAST-Online.

Vragen?

Heeft u vragen of zoekt u een advocaat die is gespecialiseerd in verzekeringsrecht? Neem vrijblijvend contact op.

Salva Schaderecht is een advocatenkantoor  gespecialiseerd in aansprakelijkheid, letselschade en verzekeringsrecht.

Salva Schaderecht | info@salvaschaderecht.nl | 085 800 8080 | Jansbuitensingel 7, 6811 AA Arnhem