De overheid (de Staat, provincies, gemeentes etc.) kan aansprakelijk zijn voor schade die wordt veroorzaakt door haar handelen of door de genomen besluiten. Dit noemt met overheidsaansprakelijkheid.

Overheidsaansprakelijkheid kan worden gevonden in een combinatie van privaatrechtelijke- en bestuursrechtelijke regels en in speciale gedragsregels waaraan overheden zich moeten houden, namelijk de algemene beginselen van behoorlijk bestuur. Hierdoor is overheidsaansprakelijkheid een ingewikkeld leerstuk.

Onrechtmatig of rechtmatig overheidshandelen

Er wordt een onderscheid gemaakt tussen onrechtmatig overheidshandelen en rechtmatig overheidshandelen. Bij onrechtmatig overheidshandelen kan men denken aan het nemen van een besluit dat achteraf door de bestuursrechter onrechtmatig wordt bevonden. Het kan echter ook bestaan uit feitelijk onrechtmatig feitelijk handelen, bijvoorbeeld het verstrekken van onjuiste informatie of het niet nakomen van toezeggingen.

Bij rechtmatig overheidshandelen is het handelen zelf van de overheid rechtmatig, maar veroorzaakt deze handeling schade bij burgers. De overheid is dan verplicht om de onevenredige schade te vergoeden. Dit wordt ook wel nadeelcompensatie genoemd. Dit is bijvoorbeeld zo bij een langdurige wegafsluiting waardoor enkele winkeliers een dramatische terugloop van hun klanten ondervinden.

Schade door een onrechtmatige overheidsdaad

In de wet bestaat geen specifieke regeling voor een onrechtmatige overheidsdaad. De wettelijke grondslag is het algemene artikel voor onrechtmatige daad, namelijk artikel 6:162 BW. Dit betekent dat het handelen binnen een van de onrechtmatigheidscategorieën uit artikel 6:162 lid 2 BW moet vallen:

• een inbreuk op een recht,
• een doen of nalaten in strijd met een wettelijke plicht, of
• een doen of nalaten in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt.

Bij de beoordeling hiervan moet de rechter rekening houden met alle omstandigheden van het geval.

De rechter kan terughoudend zijn met het aannemen van een onrechtmatige overheidsdaad, omdat het de overheid betreft die een algemeen belang behartigt. Hierbij gelden andere normen waaraan de rechter de handeling moet toetsen, namelijk de algemene beginselen van bestuur. De rechter kan ook terughoudend zijn, omdat de overheid beleidsvrijheid heeft op bepaalde terreinen. Als de overheid binnen haar beleidsvrijheid blijft, kan de rechter niet de (on)rechtmatigheid beoordelen, want de rechter mag niet op de stoel van de bestuurder gaan zitten. Dit is alleen anders wanneer er sprake is van willekeur of misbruik van bevoegdheden.

Schade door een rechtmatige overheidsdaad

Ook voor de rechtmatige overheidsdaad geldt dat er geen specifieke wettelijke regeling voor is. De Hoge Raad gebruikt daarom ook hier artikel 6:162 BW als basis. Een goed voorbeeld is het Varkenspest-arrest uit 1991. Er werd door de overheid een regeling uitgevaardigd die bepaalde voedermethodes voor varkens verbood. Hierbij was er geen regeling getroffen om de varkensmesters te compenseren. Volgens de Hoge Raad was het onrechtmatig om die regeling te treffen zonder een regeling voor compensatie.

De basis hiervoor is een aspect van het gelijkheidsbeginsel, namelijk de gelijkheid van de openbare lasten. Onevenredige nadelige gevolgen van een overheidshandeling of -besluit behoren niet ten laste van individuele burgers te komen. Vereist hierbij is wel dat het gaat om een risico buiten het normale maatschappelijke of bedrijfsrisico en dat drukt op een beperkte groep burgers of instellingen. Het toebrengen van dergelijke schade is onrechtmatig, ook al is het betrokken overheidshandelen zelf rechtmatig. De overheid moet dan de onevenredige schade vergoeden.

Conclusie

Bij overheidsaansprakelijkheid is er dus een verdeling te maken tussen onrechtmatig en rechtmatig overheidshandelen. Afhankelijk van welke soort gelden er verschillende normen waaraan de rechter toetst. De rechter zal over het algemeen terughoudend zijn met overheidsaansprakelijkheid aannemen, omdat het de overheid betreft die een bepaalde beleidsvrijheid heeft.

Toch kan het zijn dat de overheid gehouden is om een schadevergoeding te betalen voor haar handelen. Wanneer dit zo is, hangt af van de omstandigheden van het specifieke geval.

Vragen?

Heeft u vragen of zoekt u een advocaat die is gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht? Neem vrijblijvend contact op.

Salva Schaderecht is een advocatenkantoor  gespecialiseerd in aansprakelijkheid, letselschade en verzekeringsrecht.

Salva Schaderecht | info@salvaschaderecht.nl | 085 800 8080 | Jansbuitensingel 7, 6811 AA Arnhem