Nabestaanden van de overleden slachtoffers van het neergeschoten vliegtuig van vlucht MH17 hebben in de strafzaak vorderingen tot schadevergoeding van affectieschade ingediend. De strafrechter heeft deze vorderingen behandeld en toegewezen. De staat zal de schadevergoeding voorschieten.

Strafzaak MH17

17 november 2022 heeft de rechtbank Den Haag uitspraak gedaan tegen de verdachten van het neerschieten van vliegtuig MH17. Drie van de vier verdachten zijn veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf.

Twee van de veroordeelden hebben de raketinstallatie vervoerd en bewaakt en achteraf geprobeerd het fatale gebruik van de raketinstallatie geheim te houden. De derde veroordeelde was de bevelhebber van de strijdkrachten van de Russisch-gezinde separatisten. Hij is niet direct betrokken geweest bij het afvuren van de raket, maar keurde het gebruik van dit soort zware wapens wel goed. Na afloop van de ramp was hij ook betrokken met het verbergen van de raketinstallatie samen met de andere twee veroordeelden. Wat betreft de vierde verdachte oordeelde de rechtbank dat er onvoldoende bewijs is dat hij het afvuren van de raket heeft kunnen voorkomen. Deze verdachte is vrijgesproken.

In de strafzaak hebben zich ook nabestaanden gemeld. De nabestaanden hebben vorderingen tot schadevergoeding ingediend. De vordering tot schadevergoeding van een slachtoffer in een strafzaak wordt de ‘vordering benadeelde partij’ genoemd.

Vordering benadeelde partij

In principe oordeelt de strafrechter over strafzaken en de civiele rechter over civiele zaken. Een vordering tot schadevergoeding wordt beoordeeld door de civiele rechter. In sommige gevallen kan de strafrechter een vordering tot schadevergoeding al meenemen in de strafzaak. Dit bespaart een tijdrovende rechtsgang naar de civiele rechter waar het slachtoffer niet op zit te wachten.

De strafrechter zal de vordering tot schadevergoeding alleen behandelen als deze niet te complex is. Als de schadevergoedingsvordering te omvangrijk of juridisch ingewikkeld is, zal de strafrechter verwijzen naar de civiele rechter. De civiele rechter heeft meer kennis van het schadevergoedingsrecht. Daarnaast moet de vordering voldoende en duidelijk onderbouwd zijn en kan alleen de schade die door het strafbare feit is ontstaan worden behandeld. Voor het toekennen van de schadevergoeding door de strafrechter moet voldaan zijn aan alle voorwaarden die daarvoor in het civiele recht gelden.

Slachtoffers MH17

In de strafzaak tegen de vier personen die ervan werden verdacht het vliegtuig van vlucht MH17 te hebben neergeschoten zijn zoals gezegd drie van hen strafrechtelijk veroordeeld. De nabestaanden van de overledenen hebben zich met een schadevergoedingsvordering als benadeelde partij gevoegd in dit strafproces. In totaal zijn er 306 vorderingen ingesteld. 304 hiervan zijn vorderingen tot smartengeld, meer precies affectieschade. De 2 andere vorderingen zien op de materiële schade vanwege het verliezen van een laptop en van reiskosten naar de crashsite in Oekraïne. De rechtbank vindt de vorderingen niet te complex en heeft ze inhoudelijk beoordeeld binnen de strafzaak.

Schadevergoeding naar Nederlands of Oekraïens recht?

Volgens het internationale privaatrecht moeten de schadevergoedingsvorderingen worden beoordeeld naar het Oekraïense recht, omdat de directe schade, het overlijden van de inzittenden van het vliegtuig, is geleden in Oekraïne. In Oekraïne gelden grofweg dezelfde voorwaarden voor aansprakelijkheid als in Nederland: er moet sprake zijn van een onrechtmatige daad, schade, toerekenbaarheid, causaal verband en relativiteit.

Over de schadevergoedingsvorderingen tegen de verdachte die is vrijgesproken door de rechtbank, kan de rechtbank geen oordeel geven.

De vorderingen tegen de andere drie verdachten heeft de rechtbank wel behandeld. De rechtbank oordeelt dat met de strafrechtelijke veroordeling van deze personen de onrechtmatigheid en toerekenbaarheid zijn gegeven. Ook het causaal verband tussen het afschieten van een raket en het neerstorten van het vliegtuig staat vast. De relativiteit vormt ook geen probleem. Wat betreft het soort en de hoogte van de schade is er wel iets bijzonders aan de hand.

Oekraïense schadevergoeding voor affectieschade

Naar Nederlands recht is het sinds 2019 mogelijk om als dierbare van een overledene of van iemand die ernstig letsel heeft opgelopen schadevergoeding te vorderen van de schadeveroorzakende partij. Dit wordt affectieschade genoemd.

Zoals gezegd zijn er 304 vorderingen tot vergoeding van affectieschade ingediend. Naar Nederlands recht zouden deze niet toegewezen kunnen worden, omdat het neerstorten van vlucht MH17 in 2014 is gebeurd en de affectieschade pas in 2019 in de Nederlandse wet is komen te staan. Naar Oekraïens recht kwam affectieschade in 2014 al wel voor vergoeding in aanmerking. Hierbij gelden wel enige andere regels dan in Nederland. Zo leidt Oekraïens recht ertoe dat echtgenoten of partners van hetzelfde geslacht niet in aanmerking komen voor vergoeding van affectieschade. De rechtbank past deze regel uiteindelijk niet toe, omdat dit discriminatoir zou zijn.

Daarnaast komt alleen de schade die direct is geleden voor vergoeding in aanmerking. De rechtbank oordeelt dat aan deze voorwaarde is voldaan. De nabestaanden zijn door de ramp van vlucht MH17 geconfronteerd met het overlijden van hun dierbare(n). De rechtbank spreekt uit dat het voor de nabestaanden onverteerbaar is dat ‘zij met een blijvende onzekerheid moeten leven over wat zich de laatste momenten in het vliegtuig afspeelde en in hoeverre hun dierbaren zich bewust zijn geweest van hun noodlot’. Hierdoor hebben veel nabestaanden last van een rouwstoornis en depressie.

De rechtbank veroordeeld de drie personen uiteindelijk tot betaling van een schadevergoeding van meer dan 16,5 miljoen euro. De hoogte van dit bedrag past volgens de rechtbank binnen de Oekraïense schadevergoedingspraktijk.

Wie betaalt de schadevergoeding?

De daders zijn door de rechtbank bij verstek veroordeeld. Dit betekent dat zij niet aanwezig waren tijdens het proces. Of zij wel van zich laten horen ten aanzien van de schadevergoeding die zij moeten betalen is nog maar de vraag. En zelfs als zij dit doen, hebben zij waarschijnlijk niet genoeg geld om de ruim 16,5 miljoen euro te kunnen betalen. Voor dit soort gevallen bestaat de zogenoemde schadevergoedingsmaatregel.

De schadevergoedingsmaatregel is een maatregel die rechters op kunnen leggen aan de Nederlandse staat. Door het opleggen van deze maatregel wordt de staat belast met het incasseren van de schadevergoeding. Het slachtoffer zelf is hier dus niet meer mee belast. Daarnaast geldt hiermee de voorschotregeling, waardoor de staat in sommige gevallen in een voorschot op de schadevergoeding voorziet. Nabestaanden van slachtoffers van geweldsmisdrijven maken aanspraak op een voorschot van de volledige schadevergoeding. In het geval van de MH17-ramp krijgen de slachtoffers dan ook een voorschot op het totale bedrag aan schadevergoeding. Dit komt erop neer dat de staat de ruim 16,5 miljoen euro zal voorschieten aan de slachtoffers. Het risico van incasso bij de drie veroordeelden die dit waarschijnlijk niet zullen of kunnen betalen ligt hierdoor bij de staat.

Conclusie

De strafrechter in Den Haag heeft de drie veroordeelden in het MH17-proces niet alleen een strafrechtelijke straf opgelegd, maar ook veroordeeld tot betaling van een schadevergoeding. Dit is mogelijk als de slachtoffers zich met een vordering tot schadevergoeding voegen in het strafproces. Een andere naam hiervoor is de ‘vordering benadeelde partij’. Uiteindelijk veroordeeld de rechtbank de drie veroordeelde personen tot betaling van een schadevergoeding van meer dan 16,5 miljoen euro. Omdat de veroordeelden dit bedrag waarschijnlijk niet zullen of kunnen betalen, zal de Nederlandse staat dit voorschieten aan alle slachtoffers.

Klik hier, hier, hier en hier voor de uitspraken tegen de vier verdachten in de zaak MH17.

Vragen?

Heeft u vragen of zoekt een advocaat die is gespecialiseerd in aansprakelijkheidsrecht? Neem vrijblijvend contact op.

Salva Schaderecht is een advocatenkantoor gespecialiseerd in aansprakelijkheid, letselschade en verzekeringsrecht.

Salva Schaderecht | info@salvaschaderecht.nl | 085 800 8080 | Jansbuitensingel 7, 6811 AA Arnhem